Fosa Miejska
Sucha fosa była częścią umocnień bastionowych twierdzy. Powstawała od połowy XVII w. (choć pierwsza wzmianka o istnieniu fosy wokół murów średniowiecznych pochodzi już z 1307 r.) Biegła wokół dziewięciu bastionów i łączących je kurtyn, wzdłuż średniowiecznych murów obronnych. Otaczała miasto z trzech stron – od Bastionu Zamkowego do Bastionu Michała. Po rozebraniu fortyfikacji na początku XX w. pozostawiono istniejący fragment fosy wokół bastionów Sebastian i Leopold, i urządzono w nim miejsce rekreacji oraz odpoczynku.
Zachowany kształt, wraz z wymurowaniem, otrzymała fosa w czasach pruskich. Ściany zewnętrzne stanowią ceglane (z fragmentami kamiennymi, m.in. z wykorzystaniem płyt nagrobnych z likwidowanych cmentarzy) mury oporowe. W tej skierowanej w stronę nieprzyjaciela znajdują się m.in. wejścia do kazamaty i do tuneli kontrminowych. W kurtynach, czyli odcinkach obwałowania między bastionami, znajdują się wejścia do potern, łączących fosę z twierdzą. Niewielki, kolejny, odcinek fosy odkopano przy okazji rekonstrukcji fragmentu bloku koszarowego i udostępniono do zwiedzania kolejną poternę. Zachowany w swej obecnej postaci odcinek – jego dotyczy nazwa Fosa Miejska –jest dostępny z trzech miejsc, a ten przy bloku koszarowym można obejrzeć przy okazji zwiedzania ekspozycji i bytności w Centrum Informacji Turystycznej.
Fosa Miejska – dzieła forteczne
W fosie, która obecnie jest miejscem rekreacji i wypoczynku w centrum miasta, znajduje się kilka atrakcyjnych punktów wartych zwrócenia uwagi.
Nad kurtyną forteczną między bastionami Sebastian i Leopold góruje monumentalna bryła Sądu Rejonowego wzniesionego w latach 1910-11. Niżej widoczna jest zamurowana poterna. Było to jedno z pięciu wejść do fosy z bronionego miasta. Nad nią umieszczono tablicę przeniesioną z drugiej strony wału informującą o wymarszu z twierdzy 17.04.1814 r. kapitulującej na honorowych warunkach załogi francuskiej. Pomieszczenia te są niedostępne dla ruchu turystycznego.
W kurtynie łączącej Bastion Leopolda i nieistniejący już Bastionem Anielskim, przy wyjściu z fosy znajduje się poterna wraz pomieszczeniem dla straży. Doskonale zachowany obiekt z pięknymi sklepieniami i wykończeniami boków został zrekonstruowany i udostępniony. Na przeciwnej ścianie fosy, w pobliżu mostka znajdują się wejścia do udostępnianych okazjonalnie: kazamaty i tunelu kontrminowego. Takie tunele były ceglanymi korytarzami wychodzącymi daleko na przedpola twierdzy i fortu Stern. Na ich końcach, w tzw. „piecach“, zakładano ładunki wybuchowe skierowane przeciw ewentualnym tunelom kopanym przez wroga. Powstały w połowie XVIII w. i było ich kilkanaście. Kazamata prochownia pochodzi z XIX w. Ta podziemna hala ma 7 m szerokości i 21 m długości. Dookoła niej biegnie korytarz komunikacyjny i wentylacyjny.
Ozdobą fosy jest obecnie zrekonstruowane rosarium i kilka wiekowych drzew, a wśród nich tulipanowiec amerykański – pomnik przyrody.
(opr. W. Maciuszczak)
